विश्व के संसाधन ( World resources )

विश्व के संसाधन ( World Resources )

विश्व के संसाधन
विश्व के संसाधन

खनिज संसाधन एवं उत्पादक देश

लौह अयस्क 

मुख्य अयस्क : मैग्नेटाइट, हेमेटाइट, लिमोनाइट, सिडेराइट एवं पायराइट। 

प्रमुख खनन केन्द्र 

  • पूर्व सोवियत संघ–क्रिवॉ राग (यूक्रेन), मैग्निटोगोर्क पर्वत
  • तथा कुजनेत्स (रूस) 
  • ब्राजील-मिनास जैरास प्रान्त की इटाबिरा पहाड़ियां 
  • चीन-मंचुरिया, शान्तुंग, शान्सी
  • अमेरिका-सुपीरियर झील प्रदेश (मेसाबी रेंज) 
  • ऑस्ट्रेलिया-पिलबारा क्षेत्र
  • स्वीडन-किरूना व गैलीबार क्षेत्र
  • दक्षिण अफ्रीका-पोस्टमासवर्ग क्षेत्र, ट्रांसवाल

प्रमुख उत्पादक देश चीन, ब्राजील, ऑस्ट्रेलिया, रूस, भारत 

मैंगनीज

मुख्य अयस्क-पाइरोल्युसाइट, साइलोमेलीन, ब्रोनाइट 

प्रमुख खनन केन्द्र

  • पूर्व सोवियत संघ–निकोपोल (यूक्रेन) एवं चैतुरा 
  • ब्राजील-अमापा क्षेत्र 
  • गैबोन-माओड खान 
  • दक्षिण अफ्रीका-पोस्टमासवर्ग, किम्बरले

प्रमुख उत्पादक देश  चीन, दक्षिण अफ्रीका, गैबन

तांबा

मुख्य अयस्क : चेल्कोपाइराइट, चेल्कोसाइट, बोनाईट, क्यूप्राइट, मैचेलाइट व एजुराइट 

प्रमुख खनन केन्द्र 

  • चिली–चुक्वीकमाटा पर्वत 
  • अमेरिका–एरिजोना प्रांत, मोताना प्रांत का बूटी क्षेत्र
  • कनाडा-ओंटारियो का सैडबरी जिला 
  • आस्ट्रेलिया माउंट मोरगन व माउंट ईसा 
  • जायरे-कटंगा क्षेत्र
  • दक्षिण अफ्रीका ट्रांसवाल, केप प्रान्त 

प्रमुख उत्पादक देश • चिली, संयुक्त राज्य अमेरिका, इण्डोनेशिया, ऑस्ट्रेलिया 

एल्युमिनियम

मुख्य अयस्क-बॉक्साइट 

प्रमुख खनन केन्द्र • 

  • ऑस्ट्रेलिया-केपयार्क प्रायद्वीप, वाइपा क्षेत्र
  • अमेरिका-अरकन्सास राज्य का सेलाइन काउंटी क्षेत्र 
  • जमैका-सेंट एलिजाबेथ व सैंटमेरी क्षेत्र 
  • पूर्व सोवियत संघ–कोला प्रायद्वीप 
  • गिनी-बोको व बरूका द्वीप
  • दक्षिण अफ्रीका-उत्तर नटाल प्रान्त 

प्रमुख उत्पादक देश (बॉक्साइट) • ऑस्ट्रेलिया, चीन, ब्राजील, भारत

सोना 

प्रमुख खनन केन्द्र

  • दक्षिण अफ्रीका-जोहान्सवर्ग की विटवासरैंड पहाड़ी में, बोक्सवर्ग व ओरेंज फ्री स्टेट, किम्बरले 
  • अमेरिका-साल्ट लेक क्षेत्र व अलास्का 
  • ऑस्ट्रेलिया-माउंट मोरगन, कालगूर्ली व कूलगार्डी

प्रमुख उत्पादक देश • चीन, दक्षिण अफ्रीका, ऑस्ट्रेलिया, अमेरिका

चांदी • 

मुख्य अयस्क-अगेंटाइट 

प्रमुख खनन केन्द्र

  • मैक्सिको-चिहुआहुआ, हिल्डाहो 
  • कनाडा-ओंटारियो, ब्रिटिश कोलंबिया, क्यूबेक
  • अमेरिका-उटाह, मोंटाना, एरीजोना, कोलोरेडो 
  • ऑस्ट्रेलिया-माउंट ईसा, कालगूर्ली, ब्रोकेन हिल 
  • बोलीविया-पोटोसी
  • दक्षिण अफ्रीका-ट्रांसवाल व नटाल प्रान्त 

प्रमुख उत्पादक देश • मैक्सिको, पेरू, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया

टिन • 

मुख्य अयस्क-कैसेटेराइट 

प्रमुख खनन केन्द्र • 

  • मलेशिया-सेलांगोर, पेनांग द्वीप, जेलुबु घाटी
  • इंडोनेशिया-बांका, मलक्का जलसन्धि 
  • चीन-युन्नान, हुन्नान प्रान्त
  • म्यांमार-शान पठार, कायिन्नी पठार

प्रमुख उत्पादक देश • चीन, इंडोनेशिया, पेरू

सीसा • 

मुख्य अयस्क-गैलेना

प्रमुख खनन केन्द्र

  • ऑस्ट्रेलिया-ब्रोकेन हिल, माउंट ईसा (क्वीन्सलैंड) 
  • कनाडा-सैडबरी
  • पेरू-सेरा-डी-पास्को 

प्रमुख उत्पादक देश

ऑस्ट्रेलिया, चीन, अमेरिका

जस्ता

मुख्य अयस्क-कैलेमीन 

प्रमुख खनन केन्द्र

  • ऑस्ट्रेलिया-ब्रोकेन हिल व माउंट ईसा
  • कनाडा-ब्रिटिश कोलंबिया 

प्रमुख उत्पादक देश ऑस्ट्रेलिया, चीन, कनाडा हीरा 

प्रमुख खनन केन्द

  • दक्षिण अफ्रीका–किम्बरले (जोहांसवर्ग), केपटाउन 
  • जायरे-कटंगा पठार
  • भारत-पन्ना व गोलकुंडा की खानें 

प्रमुख उत्पादक देश

ऑस्ट्रेलिया, कांगो रिपब्लिक, बोत्सवाना

प्रमुख खनन केन्द्र

  • अमेरिका-अप्लेशियन कोयला क्षेत्र 
  • पूर्व सोवियत संघ-डोनेट्ज बेसिन (यूक्रेन), कुजनेत्स्क बेसिन, करगंडा 
  • चीन-शांसी, शेन्सी, जेचवान बेसिन ऑस्ट्रेलिया न्यू साउथ वेल्स, क्वीनसलैंड व विक्टोरिया प्रान्त
  • जर्मनी-रूर बेसिन व वेस्टाफिलिया क्षेत्र 
  • दक्षिण अफ्रीका-ट्रांसवाल व नटाल प्रान्त 

प्रमुख उत्पादक देश • चीन, अमेरिका, भारत पेट्रोलियम

प्रमुख खनन केन्द्र

  • सं. रा. अमरीका-अप्लेशियन क्षेत्र, गल्फ तटीय क्षेत्र, कैलिफोर्निया क्षेत्र
  • सऊदी अरब-दम्माम, घावर व धहरान (रासांतुरा में तेल शोधन केन्द्र) 
  • कुवैत-बुरघान पहाड़ी (विश्व का वृहतम् संचित भंडार) 
  • ईरान-लाली, करमशाह, नफ्त सफिद, हफ्ज फेल, गच सारन 
  • पूर्व सोवियत संघ-वोल्गा-यूराल क्षेत्र, बाकू क्षेत्र
  • इराक-किरकुक, मोसुल बसरा, तिकरित
  • वेनेजुएला-मराकैबो झील प्रदेश, ओरिनिको बेसिन व अपूरे बेसिन 

प्रमुख उत्पादक देश • सऊदी अरब, रूस, अमेरिका, ईरान प्राकृतिक गैस प्राकृतिक गैस एवं खनिज तेल एक ही स्थान पर मिलते हैं। 

इसके अलावा प्राकृतिक गैस कुछ मात्रा में स्वतंत्र रूप में भी पाई जाती है।

 विश्व में स्वतंत्र राष्ट्रों के राष्ट्रकुल के पास प्राकृतिक गैस का सबसे बड़ा संचित भंडार है। 

प्रमुख उत्पादक देश • रूस, अमेरिका, कनाडा

परमाणु खनिज • 

मुख्य स्रोत-यूरेनियम तथा थोरियम 

मुख्य खनन केन्द्र

  • कनाडा-अथाबस्का झील तथा ग्रेट बियर झील के पास क्रमशः यूरेनियम सिटी तथा पोर्ट रेडियम 
  • सं. रा. अमेरिका-कोलरैडो का पठार 
  • द. अफ्रीका-विटवाटर्सरैंड पहाड़ी
  • जायरे-कटंगा पठार 

प्रमुख उत्पादक देश • ऑस्ट्रेलिया, कनाडा, संयुक्त राज्य अमेरिका, जायरे

देशऔद्योगिक केंद्रउद्योग
अमेरिकाउद्योग पिट्सबर्ग (विश्व की इस्पात राजधानी)लौह-इस्पात
लांस एंजिल्स(हॉलीवुड) फिल्म व एयरक्राफ्ट
डेट्रॉयटमोटर कार
शिकागोमांस प्रसंस्करण
बर्मिंघमलौह इस्पात
सैन फ्रांसिस्कोतेलशोधन, जलपोत, कम्प्यूटर व तकनीकी उद्योग
सिएटललंबरिंग, अल्युमिनियम-प्रगलन
कनाडामाट्रियलजलपोत व एयरक्राफ्ट
क्यूबेकमेरिन इंजीनियरिंग व जलपोत निर्माण
ओटावाकागज उद्योग
हैमिल्टनलौह इस्पात व इंजीनियरिंग
टोरन्टोइंजीनियरिंग व ऑटोमोबाइल
ब्रिटेनमेनचेस्टरसूती वस्त्र उद्योग
लिवरपुलजलपोत निर्माण व तेलशोधन
ब्रेडफोर्डऊनी वस्त्र
लंदनइंजीनियरिंग व परिवहन
डर्बीशायरऊनी वस्त्र
फ्रांसपेरिसएयरक्रफ्ट व परिवहन
शैम्पेन व बोर्डोशराब
लियोन विलेजलौह-इस्पात
लॉरेन क्षेत्रलौह इस्पात
जर्मनीडॉर्टमंडलौह इस्पात व रसायन
फ्रैंकफर्टइंजीनियरिंग व परिवहन
रूसमॉस्को व गोर्कीलौह इस्पात व रसायन
मैग्निटोगोस्क्रलौह इस्पात व तेलशोधन
लेनिनग्राद (सेंट पीट्सवर्ग)वस्त्र, रसायन, कागज
मास्को-इवानवो (रूस का मेनचेस्टर)सूती वस्त्र उद्योग
यूक्रेनक्रिवायरॉग-रोस्तोगोलौह इस्पात व भारी मशीनरी
नीदरलैंडरॉटरडममेरिन इंजीनियरिंग व जलपोत
एम्सटर्डमहीरा पॉलिश
बेल्जियमएंटवर्पहीरा प्रसंस्करण
डेनमार्ककोपेनहेगेनडेयरी उद्योग
इटलीमिलानरेशमी वस्त्र
तूरीन (इटली का डेट्रॉयट)मोटरकार
स्वीडनस्टॉकहोमजलपोत निर्माण
ब्राजीलसाओपोलोवस्त्रोद्योग व कॉफी उद्योग
रियो-डि-जेनेरियोवस्त्र उद्योग व कॉफी उद्योग
अर्जेन्टीनाब्यूनस आयर्सजलपोत निर्माण
लाप्लाटाएयरक्राफ्ट व रसायन
चिलीवालपरेजोतेलशोधन, पेट्रोकेमिकल्स,
सेंटियागोशराब उद्योग
वेनेजुएलामराकैबोतेलशोधन उद्योग
मोरक्कोकासाब्लांकारसायन उद्योग
मिस्रकाहिरा व सिकन्दरियासूती वस्त्र
जापाननगोया (जापान का डेट्रायट)एयरक्राफ्ट, कार, मशीनरी
ओसाका (जापान का मेनचेस्टर)जलपोत, लौह इस्पात, वस्त्र
कोबे व क्योटोजलपोत, लौह इस्पात, वस्त्र
नागासाकीलौह इस्पात, जलपोत, मशीन
यवाटा (जापान का पिट्सवर्ग)लौह इस्पात
टोक्योइंजीनियरिंग व वस्त्र उद्योग
चीनशंघाईवस्त्र व मशीन
वुहानवस्त्र, मशीन, जलपोत व लौह इस्पात
अन्शान-मुकदेन (चीन का पिट्सवर्ग)लौह इस्पात
बीजिंगवस्त्र, मशीन
ऑस्ट्रियावियनाशीशा
Rate this post
What’s your Reaction?
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top
Ads Blocker Image Powered by Code Help Pro
Ads Blocker Detected!!!

We have detected that you are using extensions to block ads. Please support us by disabling these ads blocker.

Refresh